ในปัจจุบัน หน้ากาก เป็นอุปกรณ์ป้องกันความปลอดภัยที่ถูกพกติดตัวอันดับต้น ๆ สืบเนื่องมาจากปัญหาที่เกี่ยวข้องกับระบบทางเดินหายนั้นเป็นที่พบได้อย่างกว้างขวางในคนทุกกลุ่ม ตั้งแต่วัยเด็กไปจนถึงวัยผู้ใหญ่ ไม่ว่าจะเพศไหน หรือจะทำอาชีพอะไรก็คงเลี่ยงสภาวะอากาศที่เป็นพิษได้ยาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่ทำงานในภาคอุตสาหกรรม ที่เรียกได้ว่าไม่ว่าจะอยู่ในสถานที่ทำงาน หรือออกมาข้างนอก ก็เสี่ยงกับการรับเอาสารพิษเข้าสู่ร่างกายได้ง่าย ในบทความนี้ จึงขอนำเสนอเทคนิคในการเลือกรูปแบบหน้ากากสำหรับงานอุตสาหกรรม เพื่อเป็นแนวทางให้กับทั้งเจ้าของกิจการ หัวหน้างาน หรือแม้แต่ผู้ปฏิบัติงานในการเลือกอุปกรณ์ที่ได้คุณภาพ ปกป้องความปลอดภัยให้กับคนทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากที่สุด
ก่อนอื่นเลยเราควรที่จะรู้จักหน้ากากสำหรับงานอุตสาหกรรมที่ถูกแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก ๆ นั่นก็คือ
- หน้ากากสำหรับกรองมลพิษในอากาศ
- หน้ากากสำหรับส่งต่ออากาศ
โดยแต่ละประเภทก็ยังสามารถแบ่งย่อยลงไปได้อีกตามรูปแบบการใช้งาน
หน้ากากสำหรับกรองมลพิษในอากาศ
หลักการทำงานของหน้ากากประเภทนี้ คือ การกรองอากาศที่จะเข้าสู่ระบบทางเดินหายใจให้สะอาด ปราศจากมลพิษ หรืออาจเปรียบการทำงานได้กับเครื่องฟอกอากาศขนาดย่อม ๆ โดยสามารถแบ่งตามการใช้งานได้ ดังนี้
หน้ากากกรองอนุภาค
ทำหน้าที่ในการกรองฝุ่น ควัน หรืออนุภาคอื่น ๆ ที่แขวนลอยอยู่ในอากาศ หากต้องการเลือกอุปกรณ์ป้องกันใบหน้าและระบบทางเดินหายใจที่สามารถทำงานได้ในประสิทธิภาพสูงสุด ควรเลือกหน้ากากที่มีโครงสร้างส่วนประกอบสำคัญอย่างครบถ้วน อันได้แก่ ส่วนหน้ากาก ส่วนกรอง และสายรัดศีรษะ
- ส่วนหน้ากาก เป็นส่วนประกอบพื้นฐานในการปิดบังใบหน้า ควรเลือกขนาดให้เหมาะสมและพอดีกับใบหน้า ไม่เล็กหรือใหญ่จนเกินไป โดยมีให้เลือกทั้งแบบครึ่งหน้าและเต็มหน้าตามรูปแบบการใช้งานที่แตกต่างกัน
- ส่วนกรองอากาศ ส่วนประกอบสำคัญที่เป็นตัวบ่งบอกถึงประสิทธิภาพในการทำความสะอาดอากาศที่จะถูกส่งเข้าสู่ร่างกายของผู้สวมใส่
- สายรัดศีรษะ ส่วนประกอบที่มักมีรูปแบบยืดหยุ่น เพื่อให้สามาถปรับเข้ากับรูปหน้าผู้ใช้งานได้อย่างเหมาะสม ไม่หลวมจนอากาศภายนอกสามารถปนเปื้อนเข้าไปได้ และไม่รัดแน่นจนทำให้ผู้สวมใส่หายใจไม่สะดวก อึดอัด ส่งผลให้ทำงานได้อย่างไม่คล่องตัวเท่าที่ควร
หน้ากากกรองก๊าซและไอระเหย
ทำหน้าที่ในการกรองก๊าซและไอระเหยต่าง ๆ ที่แขวนลอยอย่ในอากาศ มี 2 ส่วนประกอบหลัก ได้แก่ ส่วนหน้ากาก และส่วนกรองอากาศ
สำหรับส่วนหน้ากากจะคล้ายกับประเภทกรองอนุภาค ที่แตกต่างกันจะเป็นส่วนกรองอากาศ ที่ส่วนใหญ่มีรูปแบบเป็นตลับหรือกระป๋องบรรจุสารเคมี ส่วนกรองอากาศนี้จะทำงานโดยการดูดซับหรือทำปฏิกิริยากับมลพิษและสารเคมีในอากาศ ทำให้อากาศที่จะไหลเวียนเข้ามาด้านในมีความสะอาด หน้ากากประเภทนี้มีความพิเศษตรงที่สามารถใช้กับก๊าซและสารเคมีต่าง ๆ ตามชนิดที่ระบุไว้เท่านั้น เช่น หน้ากากกรองก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์จะไม่สามารถใช้ป้องกันก๊าซ สารระเหย หรือสารเคมีชนิดอื่นได้ เพราะฉะนั้น จึงควรเลือกหน้ากากให้เหมาะสมกับชนิดของก๊าซพิษหรือสารเคมีที่ต้องพบเจอ
โดย American National Standard ได้มีการกำหนดมาตรฐาน (ANSI K 13.1-1973) โดยแบ่งรหัสสีของตลับกรองอากาศ เพื่อการใช้งานกรองก๊าซ และไอระเหยที่แตกต่างกัน ดังนี้
สีขาว : ก๊าซที่เป็นกรด
สีดำ : ไอระเหยอินทรีย์
สีเขียว : ก๊าซแอมโมเนีย
สีน้ำเงิน : ก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์
สีเหลือง : ก๊าซที่เป็นกรด และไอระเหยอินทรีย์
สีน้ำตาล : ก๊าซที่เป็นกรด แอมโมเนีย และไอระเหยอินทรีย์
สีแดง : ก๊าซที่เป็นกรด แอมโมเนีย คาร์บอนมอนอกไซด์ ไอระเหยอินทรีย์
สีม่วง : สารกัมมันตรังสี (ยกเว้น ไทรเทียม และโนเบลก๊าซ)
สีส้ม : ฝุ่น ฟูม มิสท์
สีเขียวมะกอก : ไอระเหยอื่น ๆ และก๊าซที่ไม่กล่าวไว้ข้างต้น
นอกจากนั้น หน้ากากกรองก๊าซและไอระเหยยังสามารถแบ่งประเภทย่อย ๆ ลงได้อีก ดังนี้
- หน้ากากกรองก๊าซ และไอระเหย ชนิดตลับกรองสารเคมี (Cartridge respirator) เหมาะสำหรับการป้องกันก๊าซและไอระเหยที่มีความเข้มข้นประมาณ 10-1,000 ppm. และไม่ควรจะใช้กับสารที่มีความเข้มข้นสูงกว่านั้น เพราะอาจก่อให้เกิดอันตรายถึงชีวิตได้
- หน้ากากกรองก๊าซ (Gas mask) มีลักษณะคล้ายกับหน้ากากแบบแรก แตกต่างกันแค่ส่วนที่บรรจุสารเคมีที่ทำหน้าที่ฟอกอากาศที่เป็นพิษให้สะอาด ก่อนส่งต่อเข้าสู่ร่างกายของผู้สวมใส่ ส่วนกรองอากาศสำหรับหน้ากากประเภทนี้มักจะใช้เป็นรูปแบบกระป๋องที่บรรจุสารเคมีติดตั้งบริเวณส่วนคางหรือส่วนหน้าของหน้ากาก
- หน้ากากชนิดที่มีพลังงาน ช่วยเป่าอากาศเข้าในในหน้ากาก (Powered air-purifying respirator) โครงสร้างคล้ายคลึงกับ 2 แบบแรก ความพิเศษอยู่ตรงที่มีเครื่องเป่าอากาศผ่านตลับหรือกระป๋องบรรจุสารเคมี หรือที่เราพบเห็นกันบ่อย ๆ คือ มีพัดลมติดตั้งอยู่กับหน้ากากและตัวชุด ซึ่งจะช่วยให้อากาศไหลเวียนได้ดี และผู้สวมใส่จะสามารถหายใจได้สะดวกมากยิ่งขึ้น
ข้อควรระวังในการใช้งาน
- ควรตรวจสอบสภาพหน้ากากทุกครั้งก่อนการใช้งาน หากมีรอยรั่วหรือสภาพไม่สมบูรณ์ควรหยุดใช้งานและเปลี่ยนอุปกรณ์ป้องกันทันที
- หากได้กลิ่นของสารเคมีใด ๆ ขณะสวมหน้ากาก ควรเปลี่ยนตลับกรอง หรือกระป๋องกรองมลพิษทันที
- ศึกษาวิธีการสวมใส่และรายละเอียดการใช้งานอย่างเคร่งครัด เพื่อความปลอดภัยต่อชีวิต
หน้ากากสำหรับส่งต่ออากาศ
หลักการทำงานของหน้ากากประเภทนี้ คือ ต้องมีท่อต่อหรืออุปกรณ์ส่งอากาศไปให้กับผู้สวมใส่ได้หายใจ โดยสามารถแบ่งได้ดังนี้
SCBA ชนิดที่ติดตัวผู้สวมใส่ (Self-contained breathing apparatus)
รูปแบบการใช้งานของอุปกรณ์ส่งอากาศชนิดนี้ คือ ผู้สวมใส่จะสามารถพกติดตัวไปได้ตลอด โดยมีระยะเวลาทำงานประมาณ 4 ชั่วโมง โดยมีส่วนประกอบหลัก ๆ ได้แก่ ถังอากาศ สายรัดติดตัวผู้สวม เครื่องควบคุมความดันและการไหลของอากาศ เรามักพบเห็นการใช้อุปกรณ์ชนิดนี้ในงานที่ต้องการความคล่องตัวในการเคลื่อนไหว เช่น งานดับเพลิง เป็นต้น
SAR ชนิดที่ส่งอากาศไปตามท่อ (Supplied air respirator)
อุปกรณ์ถังเก็บอากาศจะไม่ได้อยู่ติดตัวกับผู้สวมใส่ แต่จะทำงานโดยการส่งอากาศผ่านมายังท่อเข้าสู่หน้ากาก
ข้อควรระวังในการใช้งาน
- ควรตรวจสอบสภาพหน้ากากทุกครั้งก่อนการใช้งาน หากมีรอยรั่วหรือสภาพไม่สมบูรณ์ควรหยุดใช้งานและเปลี่ยนอุปกรณ์ป้องกันทันที
- ตรวจสอบอัตราการไหลของออกซิเจนให้อยู่ในปริมาณที่เหมาะสมและผู้สวมใส่ต้องมองเห็นค่าผ่านหน้าปัดได้อย่างชัดเจน
- หากได้กลิ่นสารเคมีในขณะที่สวมหน้ากากและอุปกรณ์ต่อท่อ ควรออกจากบริเวณนั้นทันที
- ควรมีท่อสำรองและอุปกรณ์เซฟตี้สำหรับช่วยชีวิตในกรณีฉุกเฉินหรือเกิดอุบัติเหตุไม่คาดคิด
- ศึกษาวิธีการสวมใส่และรายละเอียดการใช้งานอย่างเคร่งครัด เพื่อความปลอดภัยต่อชีวิต
- ดูแลรักษาอุปกรณ์ให้ถูกวิธีตามคำแนะนำของโรงงานผู้ผลิต และหมั่นตรวจสอบสภาพของอุปกรณ์อยู่เสมอ
หลาย ๆ ปัจจัยสำคัญ ไม่ว่าจะเป็นการเลือกใช้หน้ากากที่ป้องกันสารเคมีให้ตรงประเภท การตรวจสอบระดับในการป้องกันของหน้ากากแต่ละยี่ห้อ ความสะดวกในการใช้งานของอุปกรณ์ส่งอากาศทั้งรูปแบบพกติดตัว หรืออยู่ห่างจากตัว การตรวจสอบสภาพของหน้ากากและอุปกรณ์ป้องกันก่อนการใช้งาน ไปจนถึงการดูแลรักษาความสะอาด เหล่านี้ล้วนเป็นสิ่งที่ทั้งผู้ประกอบการและตัวคนทำงานเองจะมองข้ามไปไม่ได้ เมื่อเลือกหน้ากากและอุปกรณ์ป้องกันที่เหมาะสมกับการทำงาน ย่อมจะช่วยลดอัตราการเจ็บป่วยจากการสัมผัสกับสารพิษที่เป็นอันตรายลงได้อย่างเห็นผลชัดเจน
ขอบคุณข้อมูล
- www.mmthailand.com
- www.thai-safetywiki.com